نایین

شهرستان نائین: تاریخ، جغرافیا و اهمیت

مقدمه

شهرستان نائین یکی از شهرستان‌های باستانی و تاریخی استان اصفهان است که به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. این شهرستان که مرکز آن شهر نائین است، از گذشته‌های دور تا کنون همواره نقش مهمی در تاریخ، فرهنگ و اقتصاد ایران ایفا کرده است.

تاریخچه شهرستان نائین

تاریخ بنای اولیه شهر نائین به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. شواهد تاریخی و آثار معماری برجای‌مانده از دوران مختلف، نشان‌دهنده اهمیت این شهر در دوره‌های گوناگون است. در دوران ایلخانان، نائین از جمله شهرهایی بود که از اصلاحات و تحولات اقتصادی و اجتماعی بهره‌مند شد. به ویژه در زمان حکومت غازان خان و سلطان محمد اولجایتو و با وزارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله، نائین به شهری پرجمعیت و آباد تبدیل شد. در این دوره، آثار معماری ارزشمندی همچون مسجد بابا عبدالله، عمارت امامزاده سلطان سیدعلی و مناره مسجد جامع ساخته شد که نمایانگر پیشرفت معماری اسلامی-ایرانی آن دوران است.

رونق نائین در این دوره نه تنها باعث توسعه ساخت‌وسازهای مذهبی و شهری شد، بلکه موجب مهاجرت اقوام و خانواده‌های مختلفی از سایر شهرهای ایران به این منطقه شد. از جمله این مهاجران، گروهی از امیرزادگان و امرای مغول بودند که به همراه خانواده‌ها و ملازمان خود در نائین و اطراف آن ساکن شدند.

نایین، یکی از شهرهای مهم و تاریخی استان اصفهان، با قدمتی نزدیک به ۳۰۰۰ سال، به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و تاریخی برجسته در ایران شناخته می‌شود. این شهر به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی خاص خود، در طول تاریخ اهمیت زیادی داشته و امروزه نیز جاذبه‌های فراوانی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد.

نائین، شهری کهن و کویری در شرق استان اصفهان، بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی ایران باستان است. این شهر که با شهرستان‌های خور و بیابانک، اردستان و اصفهان مرز مشترک دارد، در دل اقلیم خشک و کم‌آب قرار دارد و بافت تاریخی و فرهنگی خاصی را به نمایش می‌گذارد.

شهرستان نایین، با بیش از یک سوم مساحت استان اصفهان، یکی از مقاصد برجسته گردشگری در ایران به شمار می‌آید. این منطقه با موقعیت جغرافیایی ممتاز در مرکز کشور و چهارراه مواصلاتی، هر ساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است.

۱. بافت تاریخی نائین:

بافت تاریخی نائین از جمله مهم‌ترین مناطق این شهر است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام و اوایل اسلام بازمی‌گردد. این بخش از نائین شامل مجموعه‌ای از خانه‌های قدیمی، کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ، بناهای خشتی و گلی و آثار تاریخی مهمی است که نشان‌دهنده زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم نائین در گذشته است. از مهم‌ترین بناهای موجود در بافت تاریخی نائین می‌توان به مسجد جامع نائین و خانه‌های تاریخی اشاره کرد که از لحاظ معماری و تاریخی بسیار ارزشمند هستند.

مسیر رسیدن به نایین

برای رسیدن به نایین، بسته به اینکه از کدام شهر یا نقطه شروع می‌کنی، مسیرها متفاوت خواهد بود. اما در کل چند مسیر اصلی وجود داره:

1. از اصفهان:
      – با ماشین: حدود 2 ساعت (حدود 150 کیلومتر) از طریق جاده اصفهان-نایین.
      – اتوبوس: می‌تونی از ترمینال‌های اصفهان اتوبوس بگیری.
2. از یزد:
      – با ماشین: تقریباً 3 ساعت (حدود 250 کیلومتر) از طریق جاده یزد-نایین.
      – اتوبوس: همونطور که گفتم، امکان سفر با اتوبوس هم هست.
3. از تهران:
      – با ماشین: حدود 5 تا 6 ساعت (حدود 400 کیلومتر)؛ معمولاً باید اول به سمت قم و بعد به اصفهان بروی و سپس به نایین برسی.
      – قطار یا هواپیما تا اصفهان و سپس ادامه سفر با ماشین یا اتوبوس.

وجه تسمیه نائین

درباره نام “نائین” نظریات متعددی وجود دارد، اما بیشتر این نظریات پایه و اساسی ندارند. برخی معتقدند نام نائین از گیاهی باتلاقی به نام “نی” گرفته شده است. برخی دیگر بر این باورند که یهودیانی که از اورشلیم به مشرق زمین کوچ کرده بودند، این شهر را به یاد موطن خود بنا کرده و به این نام خوانده‌اند. با این حال، عناوینی همچون “شهر مساجد”، “قصبه طیبه” و “مدینه العرفا” که به نائین نسبت داده شده‌اند، نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و مذهبی این شهر در دوره‌های مختلف تاریخ است.

در رابطه با نام نایین، روایت‌های مختلفی وجود دارد. یکی از این روایت‌ها به وجود گیاهی باتلاقی به نام «نی» اشاره دارد و نام نایین را به این گیاه نسبت می‌دهد. وجه دیگر، که کمتر تأیید شده است، به معنی جمال در زبان عبری اشاره می‌کند و بیان می‌کند که یکی از شهرهای فلسطین نیز با همین نام وجود داشته است. بر اساس نظریه محمدتقی جامع نایینی، شهری با نام «هوم» در نزدیکی نایین امروزی وجود داشته که توسط فردی به نام «نائن» پسر نوح تحت سلطه در آمده و نام آن به نایین تغییر یافته است.

ویژگی‌های برجسته نایین:

1. معماری سنتی: نایین به داشتن بافت تاریخی و معماری خشتی و گلی خاص خود معروف است. خانه‌های قدیمی نایین با استفاده از مصالح محلی ساخته شده و نمونه‌ای از معماری سنتی کویری ایران هستند.
2. مسجد جامع نایین: این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران است که قدمتش به دوران اولیه اسلامی برمی‌گردد. معماری و کتیبه‌های آن از جمله نمونه‌های ارزشمند هنر اسلامی به‌شمار می‌آید.
3. موقعیت جغرافیایی: نایین در مسیر راه‌های قدیمی تجاری قرار دارد و این موقعیت، آن را به یکی از ایستگاه‌های مهم کاروان‌ها در گذشته تبدیل کرده است.
4. اقتصاد محلی: نایین به‌خاطر صنایع دستی مانند قالیبافی و پارچه‌بافی نیز مشهور است. قالی‌های نایینی به‌ویژه به‌خاطر طرح‌ها و کیفیت بالای بافت خود شناخته شده‌اند.

جغرافیا و آب و هوا نایین

شهرستان نائین دارای آب و هوایی کویری است که با تابستان‌های طولانی و خشک و اختلاف شدید دمای روز و شب شناخته می‌شود. بخش انارک، که یکی از مناطق شهرستان نائین است، آب و هوای گرم و خشکی دارد و روستای نیستانک نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در مسیر ترانزیتی تهران – بندرعباس، دارای اهمیت ارتباطی بالایی است. این روستا جزء اقلیم بیابانی سرد یا معتدل است و در تابستان‌ها با کمبود آب مواجه می‌شود.آب‌وهوای نایین: تابستان‌ها گرم و خشک، در حالی که زمستان‌ها سردتر هستند. بارش باران معمولاً محدود به فصل پاییز و زمستان می‌شود.

نایین در نواحی کویری ایران واقع شده و روی زمینی صاف قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا به ۱۵۸۰ متر می‌رسد. از جنوب غربی، نایین به رشته‌کوه «کوه سر» با ارتفاع ۲۳۳۰ متر که بلندترین رشته‌کوه منطقه است، متصل می‌شود. همچنین در این ناحیه، کوه‌های پرویز و بنوید نیز قرار دارند

از نظر جغرافیایی، شهرستان نائین کوه‌های مرتفع زیادی ندارد. کوه دره انجیل در بخش انارک با ارتفاع 2438 متر از معدود کوه‌های نسبتاً مرتفع این منطقه است. همچنین، در نزدیکی روستای نیستانک رشته‌کوه‌هایی به نام چهار گنبد قرار دارد.

نایین در استان اصفهان و در منطقه‌ای کویری قرار دارد. این شهر از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی ایران است که در دل کویر مرکزی ایران واقع شده است. از نظر جغرافیایی، نایین به دلیل موقعیتش به عنوان یکی از گذرگاه‌های تاریخی از شمال به جنوب و شرق به غرب ایران اهمیت دارد.

موقعیت جغرافیایی: نایین در شرق استان اصفهان واقع شده و به دلیل موقعیت کوهستانی‌اش، دارای آب و هوایی خشک و نیمه‌خشک است.

جزئیات بیشتر درباره جغرافیای نایین

1. موقعیت دقیق:
      – نایین در فاصله حدود ۱۵۰ کیلومتری شرق اصفهان قرار دارد و به عنوان یکی از شهرهای تاریخی ایران شناخته می‌شود. این شهر در مسیر جاده‌های اصلی که به سمت یزد و کرمان می‌روند، واقع شده است.
2. ویژگی‌های طبیعی:
      – کوه‌ها: اطراف نایین کوه‌هایی مانند کوه‌های بافق وجود دارند که زیبایی خاصی به منطقه می‌بخشند.
      – دشت‌ها و بیابان‌ها: دشت نایین بخشی از بیابان مرکزی ایران است که دارای خاک شنی و کم‌آب است.
3. آب‌وهوای محلی:
      – میانگین دما در تابستان ممکن است به بالاتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد برسد، در حالی که زمستان‌ها دما ممکن است تا زیر صفر کاهش یابد.
      – بارش سالانه معمولاً بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌متر متغیر است.
4. منابع آبی و کشاورزی:
      – آب قنات‌ها (سیستم سنتی تأمین آب) نقش مهمی در کشاورزی ایفا می‌کند.
      – محصولات عمده شامل گندم، جو، خرما و زعفران هستند.
5. تنوع زیستی:
      – تنوع گیاهی شامل گیاهانی مانند گز، تاغ و دیگر گونه‌های مقاوم به خشکی وجود دارد.
      – حیات وحش نیز شامل پرندگان بومی مثل کبوترها و جانورانی چون روباه‌هاست.
6. زیست‌بوم نايين شامل گونه‌های مختلف جانوری مانند یوزها، روباه‌ها و جوندگان است که به شرایط خشک و بیابانی این منطقه سازگار شده‌اند.
7. جاذبه‌های طبیعی
8. کوهستان‌ها:
9. نایین در نزدیکی کوه‌های زاگرس قرار دارد که فرصت‌هایی برای کوهنوردی، پیاده‌روی و طبیعت‌گردی فراهم می‌کند.
10. مناظر زیبا از قله‌ها و دره‌ها باعث جذب علاقه‌مندان به طبیعت می‌شود.
11. بیابان:
12. بیابان اطراف نایین با تپه‌های شنی، گیاهان خاص بیابانی و حیات وحش منحصر به فرد خود شناخته شده است.
13. شب‌ها آسمان پرستاره آن یکی از دیدنی‌ترین صحنه‌ها را ایجاد می‌کند.
14. چشمه‌ها:
15. چشمه‌هایی مانند “چشمه علی” که آب شیرینی دارند؛ مکان خوبی برای پیک‌نیک یا استراحت هستند.
16. تاریخچه جغرافیایی:
        – نایین دارای تاریخ غنی‌ای بوده که بر اساس موقعیت جغرافیایی آن شکل گرفته؛ این شهر زمانی مرکز تجاری مهم بود.

پوشش گیاهی و منابع طبیعی نایین

در منطقه کویری نائین جنگل‌ها و بیشه‌های شناخته‌شده‌ای وجود ندارد، اما جنگل‌های منحصر به فردی از تاق و گز در این سرزمین یافت می‌شود که به منطقه اختصاص دارند. این جنگل‌ها به نائین زیبایی خاصی می‌بخشند و از جاذبه‌های طبیعی این شهرستان به شمار می‌روند.

بخش عمده‌ای از شهرستان نائین سرزمینی کویری است که تپه‌های بزرگ ریگ و مناظر بی‌نظیر کویری را در خود جای داده است. از جمله این تپه‌ها، ریگ جن یکی از زیباترین و در عین حال خطرناک‌ترین مناطق کویر است. مناظر سراب و غروب کویر، از دیگر جلوه‌های طبیعی و افسون‌گر این منطقه محسوب

می‌شوند.

میراث فرهنگی و تاریخی نایین

نایین به‌عنوان یک شهر تاریخی، دارای بناهای تاریخی متعددی است. مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بنای تاریخی این شهر، «مسجد جامع نایین» است. این مسجد با الگوبرداری از مسجد پیامبر در مدینه و با شیوه معماری خراسانی ساخته شده است. در دوران حکومت آل‌بویه و آل کاکویه، بخش‌هایی به مسجد اضافه شده و شبستان جنوبی به‌عنوان قدیمی‌ترین بخش مسجد شناخته می‌شود.

دیگر بناهای تاریخی و جاذبه‌های دیدنی نایین شامل بازار نایین، مصلی شهر نایین، خانه پیرنیا (موزه کویر)، خانه تاریخی فاطمی، نارین قلعه (یا نارنج قلعه)، قلعه عاشوراگاه، آب‌انبار معصوم خانی، حمام قدیمی نوآباد، حمام قدیمی کلوان، مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه خضر است. همچنین جاذبه‌های طبیعی نایین شامل منطقه شکارممنوع عباس‌آباد، غار اژدها، روستای مشکنان و روستای بادافشان می‌شود.

نائین با جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی خود، چشم‌اندازهای متنوعی از تاریخ ایران را به نمایش می‌گذارد. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به بازار تاریخی نائین، قلعه محمدیه، و مساجد جامع نائین، محمدیه و قدیمان اشاره کرد. دیگر مکان‌های تاریخی شامل خانه پیرنیا، کاروانسراهای نیستانک و بلاباد، باغ مصلای نائین و قلعه‌های نارین و عاشوراگاه هستند. بافت قدیمی شهر با هفت محله خود نیز از نقاط دیدنی نائین به‌شمار می‌آید.

نایین با تاریخچه‌ای غنی، دارای بناهای تاریخی متعددی است که به دوره‌های مختلف تاریخی تعلق دارند. مسجد جامع نایین، با بنای اولیه‌ای که به پیش از اسلام برمی‌گردد و تغییراتی که در دوران اسلامی به آن افزوده شده، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر است. این مسجد با ستون‌های خوش نقش و گچبری‌های استادانه، به عنوان یک عمارت هزارساله، توجه بسیاری از گردشگران را جلب می‌کند.

در نزدیکی مسجد جامع، خانه تاریخی پیرنیا و موزه آن قرار دارد. این خانه که در دوران صفویه ساخته شده، به دلیل گچ‌کاری‌ها و نقاشی‌های زیبای خود شناخته می‌شود و اکنون به موزه مردم‌شناسی نایین تبدیل شده است. در این موزه، انواع صنایع دستی، پوشاک، وسایل کشاورزی و نظامی به نمایش گذاشته شده است.

دوره های تاریخی نایین

تاریخ نایین، واقع در استان اصفهان ایران، شامل دوره‌های مختلف تاریخی است که هر یک به ویژگی‌های خاص خود شناخته می‌شود. مهم‌ترین دوره‌های تاریخی نایین عبارتند از:

1. دوره‌ی باستان: نایین در دوران باستان یکی از مراکز مهم تجاری و فرهنگی بود. آثار باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه از دوران ساسانیان و حتی پیش از آن مسکونی بوده است.
2. دوره‌ی اسلامی: پس از ورود اسلام به ایران، نایین تحت سلطه‌ی امویان و عباسیان قرار گرفت. در این دوره، نایین به عنوان یک مرکز علمی و مذهبی شناخته می‌شد و مدارس دینی و مساجد مهمی در آن تأسیس شد.
3. دوره‌ی صفوی: در دوره‌ی صفویه، نایین به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، به یک مرکز تجاری و اقتصادی مهم تبدیل شد و بناهای تاریخی زیادی در این دوره ساخته شد.
4. دوره‌ی قاجار: در دوره‌ی قاجار، نایین به تدریج نقش اقتصادی و تجاری خود را کاهش داد، اما همچنان به عنوان یک شهر مهم تاریخی و فرهنگی باقی ماند.

تاریخ نایین به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در مسیر کاروان‌ها و ارتباطات تجاری، نقش مهمی در تاریخ منطقه داشته است.

ویژگی‌های اصلی معماری سنتی نایین شامل:

1. ساختمان‌های حیاط‌دار: اغلب خانه‌ها دارای حیاط مرکزی هستند که به‌عنوان فضای اصلی زندگی و فعالیت‌های خانوادگی استفاده می‌شود.
2. بادگیرها: برای خنک‌کردن فضاهای داخلی و تهویه هوای خانه‌ها از بادگیرها استفاده می‌شود. این سازه‌ها به‌طور عمودی بر روی بام‌ها قرار دارند و باعث ورود هوای خنک به داخل خانه می‌شوند.
3. سقف‌های گنبدی و قوسی: به‌منظور کاهش گرما و بهبود تهویه، سقف‌ها و گنبدهای ساختمان‌ها به شکل‌های منحنی و قوسی طراحی می‌شوند.
4. دیوارهای ضخیم و عایق: دیوارهای ضخیم خشت و adobe به حفظ دمای داخلی کمک می‌کنند و در برابر گرمای تابستان و سرمای زمستان محافظت می‌کنند.
5. مساجد و میادین: مساجد با طراحی‌های خاص و زیبایی‌های معماری، و میادین عمومی که برای فعالیت‌های اجتماعی استفاده می‌شود، بخش‌های مهمی از ساختار شهری نایین هستند.

این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که معماری نایین به‌طور ویژه با نیازهای اقلیمی و فرهنگی این منطقه هماهنگ باشد و زیبایی و کاربردی بودن را به‌طور هم‌زمان ارائه دهد.

مکان هایی دیدنی نایین

مسجد جامع نایین

قلعه عاشورگاه

خانه پیرنیا (موزه مردم‌شناسی)

نارین قلعه

آب‌انبارهای نایین

بازار تاریخی نایین

حمام تاریخی پنجاهه

آب‌انبار معصوم خانی

قلعه روستای محمدیه

خانه فاطمی

امامزاده سلطان سید علی

صنایع دستی و سوغاتی‌ها نایین

صنایع دستی نایین شامل عبا بافی، قالی‌بافی، کاشی‌سازی، شال‌بافی، کوزه‌گری و سفالگری است. عبا بافی، به‌عنوان مهم‌ترین صنعت دستی نایین، در حال حاضر با تهدیداتی جدی مواجه است و استادکارهای مسن، به دلیل مشکلات اقتصادی و وضعیت نامساعد بازار، کمتر قادر به ادامه این هنر هستند.

سوغاتی‌های خوشمزه نایین شامل پسته، گندمک، برنجک، و لبنیات محلی است. همچنین سوغاتی‌های درمانی مانند کتیرا و داروهای گیاهی نیز از این منطقه به‌دست می‌آید. غذاهای محلی نایین شامل آش جو، کالاجوش و اشکنه است که از جمله غذاهای سنتی و محبوب این منطقه هستند.

صنایع دستی منطقه نیز شامل شال‌بافی، کوزه‌گری و سفالگری است که هر کدام از این هنرها نمایانگر فرهنگ و سنت‌های دیرینه نائین هستند.

قالیبافی یکی از صنایع دستی معروف این منطقه است؛ فرش‌های دستباف نایینی شهرت جهانی دارند.

سوغات نایین شامل شیرینی‌های خوشمزه‌ای مانند کپچو، زعفران، پسته، و فرش‌های دستباف است. همچنین، صنایع دستی مانند عبا و گلیم نیز از جمله سوغاتی‌های محبوب این منطقه به شمار می‌آیند. غذاهای محلی نایین، از جمله آش جو و کله‌جوش، نیز به تجربه گردشگران از سفر به این شهر افزوده‌اند.

مبانی مردم شناسی:
 دین و مذهب، نژاد، قومیت مردم نایین مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند. مردم این شهر همیشه به دین و مذهب خویش سخت پایبند بوده‌اند؛ از این رونایین را با القاب و عناویین مختلفی مانند قصبه طیبه، دارالعرفان و مدینه العرفا یاد کرده‌اند. 

ترکیب جمعیتی:

مردم نایین عمدتاً از قومیت‌های فارس هستند و زبان اصلی آن‌ها فارسی است. لهجه محلی نیز ویژگی‌های خاص خود را دارد که نشان‌دهنده تاریخ و فرهنگ منطقه است.
 زبان وگویش محلی:
مردم نایین به زبانی سخن می‌گویند که باز مانده زبان ایران باستان و (پهلوی) است. گویش مردم انارک همانند گویش نایینی است  شاید امنیت این این منطقه در دل کویر باعث شده که از حملات یاغیان تاریخ در امان بماند و لهجه خوری کمتر دستخوش تغییر تحول قرار گردد.

مردم نایین به زبان فارسی صحبت می‌کنند، اما گویش‌های محلی و لهجه‌های خاصی نیز در این منطقه رایج است که می‌تواند به شناخت بهتر فرهنگ و تاریخ این شهر کمک کند.

لباس‌ها وپوشش‌ها و آرایه‌های محلی:
پوشاک، لباس مردم نایین نیز همچون سایر شهر هاست. اما برخی روستاها به ویژه مناطق شرقی نایین کشاورزان لباس سنتی قدیم بر تن می‌کنند. این پوشاک شامل پیراهن ساده سفید، بدون یقه و شلوار مشکی و ساده است.

اقتصاد نایین

اقتصاد نائین به‌طور عمده بر کشاورزی و صنایع دستی تکیه دارد. به‌دلیل کم‌آبی و شرایط اقلیمی خشک، کشاورزی در این منطقه رونق چندانی ندارد. در عوض، صنایع دستی از جمله قالی‌بافی، عبا‌بافی، و گلیم‌بافی، نقش مهمی در اقتصاد محلی ایفا می‌کنند. نائین همچنین به‌دلیل تولید محصولات باکیفیت خود، از جمله زعفران، پسته، کتیرا، حاجی بادام نائینی، گیاهان دارویی و لبنیات محلی، شهرت دارد.

اقتصاد نایین به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش تا حدودی تحت تأثیر شرایط طبیعی قرار دارد. به همین دلیل، کشاورزی و دامداری در این منطقه از اهمیت زیادی برخوردار است. به دلیل خشکی هوا و کمبود منابع آبی، محصولات کشاورزی که نیاز کمتری به آب دارند، در این منطقه کشت می‌شود. قالی‌بافی نیز یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم نایین است. قالی‌های نایین با طرح‌های اصیل و کیفیت بالا، شهرت جهانی دارند و صادرات آن به دیگر کشورها بخش مهمی از درآمد مردم این منطقه را تشکیل می‌دهد.

از دیگر فعالیت‌های اقتصادی نایین می‌توان به صنایع دستی دیگر نظیر گلیم‌بافی، سفالگری و تولید صنایع چرمی اشاره کرد. همچنین به دلیل موقعیت نایین در مسیر جاده‌های اصلی کشور، تجارت و حمل‌ونقل نیز یکی از بخش‌های اقتصادی این منطقه است.

تقسیمات کشوری

شهرستان نائین شامل دو بخش مرکزی و انارک است. در این شهرستان سه منطقه شهری به نام‌های نائین، بافران و انارک وجود دارد و پنج دهستان نیز در محدوده آن قرار دارند:

• بخش مرکزی شهرستان نائین:
• شهر نائین
• دهستان کوهستان به مرکزیت روستای بلان.
• دهستان بهارستان به مرکزیت روستای کجان.
• دهستان لای سیاه به مرکزیت روستای هماباد.
• بخش انارک:
• شهر انارک
• دهستان چوپانان به مرکزیت روستای چوپانان.

بخش انارک:

انارک یکی از بخش‌های مهم شهرستان نائین است که از لحاظ تاریخی و جغرافیایی با خود شهر نائین تفاوت‌هایی دارد. این منطقه به دلیل داشتن معادن و منابع طبیعی مانند مس و سنگ‌های معدنی، از دیرباز اهمیت زیادی داشته است. انارک در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در کنار جاده‌های تجاری قدیمی، نقش مهمی در تجارت و انتقال کالاها ایفا کرده است. همچنین، این منطقه دارای آثار تاریخی همچون برج‌ها و قلعه‌های قدیمی است که نشان‌دهنده اهمیت نظامی و استراتژیک آن در گذشته است.

محله محمدیه:

محله محمدیه در شمال غربی نائین قرار دارد و به دلیل وجود خانه‌های تاریخی و آثار معماری خاص، یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود. مسجد خواجه و خانه پیرنیا از بناهای مشهور این محله هستند که قدمت آن‌ها به دوران صفویه و قاجار بازمی‌گردد.

روستاهای تاریخی اطراف نائین:
علاوه بر بخش‌های شهری، نائین دارای روستاهای تاریخی و مهمی است که هر یک دارای میراث فرهنگی خاص خود هستند. از جمله این روستاها می‌توان به روستای بافران اشاره کرد که دارای پیشینه‌ای طولانی است و از مهم‌ترین روستاهای تاریخی اطراف نائین محسوب می‌شود. بافران به دلیل داشتن قنات‌ها، باغ‌های زیبا و بناهای تاریخی مانند حمام‌های قدیمی و مساجد، همواره مورد توجه بوده است.

مراسم و فرهنگ ها نایین

مراسم محرم در نایین به‌شیوه‌ای ویژه برگزار می‌شود. چند روز پیش از آغاز محرم، نوجوانان با استفاده از چوب‌های «چق‌چقی»، شعری را به‌عنوان علامتی از فرا رسیدن محرم می‌خوانند و مردم را از آغاز ماه محرم آگاه می‌سازند. در شب پنجم محرم، دو عَلَم تزیین‌شده به حسینیه آورده می‌شود و سینه‌زنان دور علم جمع شده و نوحه می‌خوانند. از شب ششم به بعد، عزاداران در پایان مراسم زنجیرزنی به دو گروه تقسیم می‌شوند و به‌صورت دایره‌وار ایستاده، با فریاد “حسین” به سینه‌زنی می‌پردازند. این مراسم که به «جوش» معروف است، بخشی از عزاداری محرم در نایین را تشکیل می‌دهد.

فصل مناسب سفر به نایین

• بهترین زمان برای بازدید از نایین فصل پاییز (سپتامبر تا نوامبر) و اوایل بهار (مارس تا مه) است؛ هوایی ملایم‌تر نسبت به تابستان گرم دارد.

معرفی صنایع دستی معروف نایین

فرش دستباف نایین

1. تاریخچه:

• فرش‌های نایین یکی از قدیمی‌ترین و باکیفیت‌ترین فرش‌های ایرانی هستند که تاریخ آن به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. این منطقه به خاطر هنر بافت فرش شهرت دارد و در طول زمان، تکنیک‌ها و الگوهای خاصی را توسعه داده است.

1. ویژگی‌های طراحی:

• طرح‌های فرش نایین معمولاً شامل نقوش هندسی، گل‌ها و برگ‌هاست که به صورت متقارن طراحی می‌شوند. رنگ‌بندی این فرش‌ها عموماً ملایم و طبیعی است، با استفاده از رنگ‌هایی مانند کرم، آبی، سرمه‌ای و قرمز.

1. مواد اولیه:

• بیشتر فرش‌های نایینی از پشم طبیعی تهیه می‌شوند که باعث دوام بالا و لطافت آن‌ها می‌شود. همچنین برخی از تولیدکنندگان برای افزایش کیفیت از ابریشم نیز استفاده می‌کنند.

1. روش بافت:

• روش بافت دستی در نایین رواج دارد؛ هنرمندان محلی با دقت بسیار بالا اقدام به گره‌زنی کرده تا کیفیت بالایی را ارائه دهند.

1. محبوبیت جهانی:

• فرش نایین نه تنها در ایران بلکه در بازارهای بین‌المللی نیز محبوب است؛ بسیاری از کلکسیونرها و علاقه‌مندان به هنر دستباف این نوع فرش را انتخاب می‌کنند.

1. حفاظت از میراث فرهنگی:

• تلاش‌هایی برای حفظ سنت‌های مربوط به بافت این نوع فرش انجام شده تا نسل جدید هم بتوانند مهارت‌های لازم را یاد بگیرند.

عبابافی نایین

1. تعریف:

• عبا بافی یکی از صنایع دستی و هنرهای سنتی نایین است که به تولید عبای پشمی یا ابریشمی می‌پردازد. این عباها معمولاً برای استفاده در مراسم مذهبی و همچنین به عنوان پوششی گرم و زیبا طراحی می‌شوند.

1. تاریخچه:

• تاریخ عبابافی در نایین به قرن‌ها پیش برمی‌گردد و این هنر بخشی از فرهنگ غنی منطقه محسوب می‌شود. هنرمندان محلی با تکنیک‌های خاص خود، عبایی را تولید می‌کنند که نه تنها کاربردی بلکه دارای زیبایی بصری نیز هست.

1. مواد اولیه:

• عمده‌ترین مواد مورد استفاده در ساخت عبا شامل پشم طبیعی، ابریشم و گاهی اوقات الیاف مصنوعی است. انتخاب مواد اولیه تأثیر زیادی بر کیفیت محصول نهایی دارد.

1. روش بافت:

• فرآیند بافت عبا بسیار زمان‌بر است و نیازمند دقت بالا است؛ هنرمندان از دستگاه‌های مخصوص برای ایجاد الگوها و طرح‌های مختلف استفاده می‌کنند.

1. طرح‌ها و نقوش:

• طرح‌های روی عبای نایینی معمولاً شامل نقوش هندسی، گل‌ها یا نمادهای مذهبی هستند که هر کدام معنایی خاص دارند.

1. محبوبیت فرهنگی:

• عباهای نایینی نه تنها در داخل ایران بلکه در بازارهای بین‌المللی نیز شناخته شده‌اند؛ بسیاری از گردشگران علاقه‌مند به خرید این محصولات هستند تا یادگاری از سفر خود داشته باشند.

1. حفاظت از میراث فرهنگی:

• تلاش‌هایی برای حفظ این هنر سنتی انجام شده تا نسل جدید بتوانند مهارت‌های لازم را یاد بگیرند و فرهنگ غنی خود را ادامه دهند.

معرفی مشاهیر نایین

سیاست

• میرزا نصرالله خان نائینی (نصرالله مشیرالدوله)
• حسن پیرنیا (مشیرالدوله)
• حسین پیرنیا (مؤتمن الملک)
• ابوالحسن پیرنیا (معاضدالسلطنه)
• حسین فاطمی
• تیمسار مصطفی سجادی نائینی
• عبدالحسین طبا
• مهدی مشیر فاطمی (عمادالسلطنه)
• میرزا محمّدباقر خان مشیرالملک فاطمی نائینی
• دکتر سید شمس الدین حسینی

فرهنگ و ادب و هنر

• میرزا رفیعا نائینی
• محمدعلی مصاحبی نائینی (عبرت نائینی)
• جلال بقایی نائینی
• میرزا ابوالحسن جلوه نایینی
• محمدتقی جامع نایینی
• ميرزا محمد منشي ناييني متخلص به فروغ
• میرزا محمد باقر بقایی نایینی معروف به ادیب

دین و عرفان

• میرزای نائینی ← مرجع تقلید شیعه
• میرعبدالوهاب (پیر نائین)
• نصرالله فاطمی
• آیت الله سید صدرالدین بلاغی
• شیخ حسن نائینی (خطاط) ← عالم دینی و سخنران مشهور در عراق، کویت، سوریه و ایران

شخصیت های علمی

• غلامحسین مصاحب ← پدر ریاضیات جدید
• دکتر سید عبدالعلی علوی نائینی طبیب و نویسنده
• محمدرضا جلالی نائینی
• سيدمحمدسعيد نوری نائينی
• مصطفی رحیمی ← حقوقدان، نویسنده، مترجم
• محمدکریم پیرنیا
• سید رضا سجادی نائينی
• مجید مجتبوی
• دکتر سید علی علوی نائینی استاد دانشگاه تهران
• عبدالرشیدخان معصومی ← متخصص قلب
• نور علی نوری نائینی ← اقتصاددان

نتیجه‌گیری

شهرستان نائین با تاریخ غنی و طبیعت منحصر به فرد خود، یکی از مهم‌ترین مناطق استان اصفهان و ایران به شمار می‌رود. این شهرستان با برخورداری از آثار تاریخی و معماری برجسته، آب و هوای خاص کویری و جاذبه‌های طبیعی زیبا، همواره مورد توجه محققان، گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران بوده است. اهمیت نائین در دوره‌های مختلف تاریخی و نقش آن در تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران، این شهرستان را به یکی از نقاط برجسته و پرارزش کشور تبدیل کرده است.

نایین شهری با تاریخ کهن و فرهنگی غنی است که به دلیل آثار باستانی و صنایع دستی منحصر به فرد، همواره مورد توجه گردشگران و محققان بوده است. از نظر اقتصادی، این شهر به کشاورزی، دامداری و صنایع دستی وابسته است و قالی‌های نایینی یکی از مشهورترین محصولات صادراتی این منطقه هستند. همچنین، نایین با جاذبه‌های تاریخی متعدد و معماری سنتی خود، یکی از نقاط برجسته گردشگری در ایران محسوب می‌شود.